Antonio Piñeiro. “Un día destes, armado da miña pala de debuxar xardíns ao longo das nacións e dos séculos, hei ir plantar na súa tumba unha flor da color daquel río cando era espello dos ceos de abril” (Pax. 184). Quizais este parágrafo, ademais de ser un fermosísimo final aberto da novela, recolla a meirande parte do sentido deste texto, máis alá das imaxes polas que tan adrede lle pon X. M. G. Trigo o título. Un día día destes … (tempo inconcreto), … ao longo das nacións e dos séculos … (tempo e espazo transcendidos), … cando era … (tempo orixinario). Porque non compuxo, G. Trigo, unha novela liña. Non hai unha orde secuencial, polo menos non continua de vez, senón un epicentro, unha orbitación narrativa onde o sistema composto polos distintos momentos xira arredor de Carolina Otero, aínda que tamén se puidese dicir que arredor do propio narrador. E esta orbitación ten lugar a través de cordas coma a da relación vivencial, a relación sentimental e as relacións indirectas entre os personaxes, posibilitándose uns a outros, e posibilitando todos o principal.

Corre o mes de abril de 1965. Pacucho, o zapateiro, dalle ao narrador a noticia de que acaba de morrer Carolina Otero, a Bella Otero. A partir dese intre gravado nos recordos, G. Trigo retrocede ata a data na que Carolina abandona Valga, a súa vila natal, cando aínda é Agustina Otero Iglesias, tras un percance que marca a súa vida, para xa non volver. Faino no carromato do monicrequeiro portugués Roupavella que, ademáis de levala ata Pontevedra, tamén se presta a iniciala no mundo do espectáculo, baixo o nome artístico de Agustina de Valga. Mais o mundo da troupe agocha outras clientelas que Carolina non tarda en descubrir, e que serán coma unha primeira porta aos eidos da noite, o luxo, París, o xogo, os escenarios, o alterne, xardíns do pracer, dos nomes, das vivencias e o derroche polos que trasnscorre a súa vida, quizais sabendo xa que será precisamente ese derroche -… “esas rodas da fortuna enguliranche a fortuna”, advertiulle un día o doutor Diver … (Pax. 144)- o que a abocará ao seu final, tras pasar a derradeira tarde soa e arruinada, pero enteira, ollando o Mediterraneo dende o banco que hai fronte ao hotel Le Negresco, en Niza.

Velaí o eixe, aínda que toda a narración transcorra fragmentaria e asimétricamente, entre pasaxes ornamentais, concatenadas, difusas, entrañables coma a de Borobó, zarrapicadas de gozosas intertextualidades, coma na variación manriquiana “O mundo estaba completo alí, onde o río pasaba recollendo os falares das nais novas do lavadoiro para levalos cara ao mar.” (Pax. 77), chiscadelas a outras obras, pingas de humor sutilísimo, tamén accesos inevitables da gargallada, nunha proliferación que se vai facendo pola conivencia dos episodios e os personaxes.

Por exemplo os femininos. Nancy, Loreto, María Antonieta, Rosalía, Hipólita, Anna Gould, Violeta Gautier, Coco Chanel. Ben podería dicirse que a novela trata dunhas mulleres (raíñas) arredor das que goma unha beleza especial, coma a de Carme “… beleza dun branco de fariña antiga e recordada, dunha muller de alburas…” (Pax. 39), dando a impresión, conforme imos lendo, de que teñen algo en común, algo que vai alén do libro, alén tamén do feito de teren esa presenza, inmediata ou distante, na vida de Carolina, algo que cremos albiscar nunha sorte de floración, de fragrancia ou de fulgor vital, nacido da súa propia condición e callado en calquera das formas do extraordinario.

Ou os lugares. Bertamiráns, os paseos fluviais, Iria Flavia, a herba da Xunqueira de Meira, Cesures, Moaña, Valga, Cangas, un mesón, as flores dun cemiterio, un río que baixa coma borracho, o recullo dunha igrexa parroquial, unha pontella, os carreiros, semellando coma que G. Trigo quixera contrapoñer este primeiro xardin aos dos arcos florais da alta sociedade, de París, Montecarlo, Boni de Castellane, as botellas de champán, o Folies Bergere, os casinos, Mónaco, a Pompadour, as ostras de Ostende, Versalles, Aristide Briand, Niza, nunha sorte de díptico escénico que se percibe coma outro artello da novela e nos suxire un algo aberto, unha entrada no fermoso xardín do tempo, para a que quizais a mellor definición xa a dera César Lorenzo, cando dixo: fagan de conta que entraron nun xardín por un sendeiro calquera, ou o propio autor, cando di “Por ver de recuperar proustianamente un anaquiño dun tempo perdido” (Pax. 78).

O libro está estruturado entre as 9 páxinas iniciais, a modo de preámbulo e as 70 pasaxes de distinta medida e condición que compoñen o corpo do relato. Nesta condición diversa -saltos no tempo, cambios de personaxe, secuencias encastradas, microrrelatos perfectamente pechados e ata curtos choutos ensaísticos, coma o dos bosquexos dos personaxes de Marcel Proust (Pax. 134, liña 10 – Pax. 135, liña 16)-, e mais na súa fragmentariedade, é onde radica o pulso da proposta. G. Trigo fai, sobre todo, literatura, e hai uns ingredentes estéticos que xa de por si darían para unha boa reflexión. Sen embargo, pese a aparencia de mosaico ou de guías argumentais imbricadas, hai ese conduto principal arredor da figura, case diriamos glosa biográfica, de Carolina Otero, cuxa narración cobra sen dúbida unha definitiva axilidade contra o último terzo da novela, máis ou menos dende a pasaxe 43 –“ESCURECÍA SOBRE o parque das camelias novas de Valga …”- (Pax. 108), onde comezamos a ler o desenvolverse da vida de Carolina entre Paris e Niza, as súas relacións e as vicisitudes do escenario histórico europeo polo que se comprende o desenlace.

Gabeime de percibir na novela o común aprecio que X. G. Trigo e mais eu temos por certas literaturas, autores, autor, esteticistas. Unha coma sutileza do dicir ou ornamentación da idea que pasa pola linguaxe, pola forma, polo vocabulario, polas referencias, polo emprego dos recursos, que pasa pola plenitude do tratamento e chega incluso ao subliminal. Tamén aí, coido que procedente desas influencias, radica ese certo ton de memorias sentimentais de Raíñas no meu xardín. Memorias sentimentais, transtemporais, imaxinarias e ata caóticas, cunha secuenciación que, coma na enumeración caótica umbraliana, é o recurso do clima dunha novela cuxa lectura supuxo para min unha viaxe ou un voo como hai tempo non facía. Unha magnífica novela. Un alarde de virtuosismo literario, se colla por onde se colla.