Alberto Piñeiro. Foi co espertar que vin xustificada na súa totalidade a nosa aventura. Yuruaní era o púlpito por onde agromaba o saúdo matinal de Apolo. Saín do chinchorro sen perder de vista o tepui e mergulleime no río do que falara Teodoro. O seu fondo areoso fíxome acordar o pozo da Armada, ou o mesmo curso de auga cando é atravesado pola ponte de Xián ou cando rega as brañas de Magaláns, ou tamén as pozas que forma o futuro Brea no lugar que non de xeito casual se chama Porto da Area, preto de Valiño. As súas augas eran, en efecto, cristalinas, como no outono e na primavera as do Beluso en Landeiras, Beiráns, Bealo ou na Arnela. Ao igual que sucede coa meirande parte dos nosos ríos, tampouco naquel nidio berce de ninfas abundaban os peixes, mais non por exceso de explotación ou de merda, senón polos numerosos accidentes orográficos que dificultan a vida dos seus habitantes.

Tralo meu bautismo na Gran Sabana, almorzamos arepa con queixo llanero, limpamos a choza, encartamos os chinchorros, cargamos algo de leña por se a precisabamos máis adiante e reincorporámonos á troncal 10. Logo duns kilómetros nos que non deixei de pensar na dieta dos xaguares chegamos ao Sector Waykapuru, unha comunidade indíxena que vive fundamentalmente do turismo, na que se pode mercar artesanía, incluídos unha zarabatana, un arco e unhas frechas que considerei oportuno levar por se as cousas se puñan feas, nun claro indicio de desorientación absoluta ante a posible presenza de probas de supervivencia. Con todo, probei cun indio tanto o alcance como a puntería das armas. Quen diría que aqueles instrumentos aparentemente primitivos lle resultasen tan efectivos ao novo amigo… e tan inútiles ao seu neófito prosélito. Agradecido, porén, polas súas ensinanzas, pregunteille a que tribo pertencía.

-Son pemón, palabra que significa persoa –contestou.

-Entón somos da mesma tribo, porque eu tamén son persoa –díxenlle sorrindo.

-Así é –confirmou tamén el cun sorriso mentres me daba unha aperta.

Era preto do mediodía cando, cargados de agasallos, armas e confraternidade, partimos do Sector Waykapuru cara a Santa Elena de Uairén, e malia que en Venezuela é costume xantar a esa hora, decidimos adiar a comida e desviármonos un intre douscentos metros ao pasar a ponte sobre o río Yuruaní para contemplar de preto o salto de auga homónimo. Apenas puido o Chevrolet gabear os primeiros penedos e laxes que ateigan o vieiro que conduce á fervenza, así que baixamos a medio camiño e percorremos andando o treito final. Oculta a ruxidoira detrás de matorrais e paredes de pedra, fómonos guiando polo ruído da auga ao caer, e non puiden senón asemellar aquel son ao dos nosos cadoiros, ata que demos de súpeto coa cortina de néboa da fabulosa e moi fotoxénica cachoeira que, de non estar xa bautizada, podería chamarse Ribasieira ou Cadarnoxo, Folgoso ou Bastón, Portas ou o Pozo do Inferno.

Xa de regreso na ruta, non deixamos de observar como se perdía ao lonxe aquel río poderoso que, trala súa confluencia co Cuquenán, dá lugar ao Caroní, un dos afluentes máis importantes do Orinoco, no que verte as súas negras augas pola marxe dereita ao chegar a Puerto Ordaz, nunha estampa parangonable á da confluencia do río Negro co Solimões, no veciño Brasil.

Os seguintes kilómetros pasámolos xantando cachapa no interior do Chevrolet, sen deter o vehículo ata Kako Parú, ou o que é o mesmo, a Quebrada de Jaspe, outro deses recunchos idílicos cos que agasalla o viaxeiro a paisaxe na Gran Sabana.

-Ao subir esas escaleiras hai un sendeiro que conduce a unha illa de selva. No interior está a valgada –dixo Teodoro.

-Coñeces ben estes lugares –comentou meu sogro.

-Viaxo acotío a Santa Elena de Uairén –contestou o sobriño-. Ademais, por aquí vive unha india á que visito de cando en vez.

-Imaxino que esas visitas non teñen nada que ver co que antes falabas: que se casas cunha india da Gran Sabana danche unha mina de ouro… –Dixo sorrindo meu sogro.

-Vaites que non! É certo que che dan a explotación dunha mina, pero a cambio tes que manter a toda a familia da muller! –Exclamou rindo Teodoro.

-Daquela procura unha con poucos irmáns! –Continuou bromeando Luis-. Quen sabe… Se cadra acabas atopando unha xeitosa, hai indíxenas ben bonitas… Meu pai, o avó de Teodoro –dirixiuse meu sogro a min-, que era estranxeiro e falaba papiamento, chegou a Venezuela traballando para unha compañía petroleira. Pasados os anos, a compañía marchou, cando o proceso de extracción de asfalto no lago Guanoco, no estado Sucre, se encareceu de máis debido ás dificultades que presentaba o terreo, pero el coñeceu unha india coa que casou e tivo fillos. Por iso ficou aquí. Integrouse na tribo, no interior da selva, e alí viviu moitos anos, cazando con zarabatanas, arco e frechas. Comezou a usar a garabata como correa, deixou de vestir traxeado e ensinoulles aos indios a pescar con rede, entre outras moitas achegas de tecnoloxías e coñecementos. Algún día contareiche a súa historia.

-Devezo por escoitala –contestei.

Nese punto da conversa estabamos cando chegamos a Kako Parú. Alí a natureza decidiu darse un capricho: extensas laxes de xaspe vermello, sucadas por unha saba de auga procedente do cumio dos tepuis, acenden as sombras da contorna, abrindo a selva para ofrecer unha das imaxes máis coñecidas do Parque Nacional Canaima. Trátase dun lugar tan fermoso que un non acaba de poder fotografalo ben, sexa cal sexa o ángulo que escolla. Se decides axustar o obxectivo sobre a pedra escura como pizarra das montañas de Lugo non captas debidamente o contraste coa flor amarela do araguaney; se é no alfombrado de xaspe onde decides fixar a atención, perderás de vista a superposición das laxes na valgada, que has crer colocadas por algún Heracles ou Atlas indíxena, ou quizais polo mesmo deus que creou a praia das Catedrais, na mariña lucense; se son as canas de bambú que agroman na ribeira o que arelas inmortalizar, quitarás a vista dos paxaros capuchinos, os tucáns de peteiro vermello, os saltaríns e os ingrávidos colibrís, só por mencionar algunhas das aves que adornan as pólas das árbores.

-Sei por reportaxes que lin antes de vir que este é un lugar frecuentado polos turistas, cousa que me parece incrible polo ben coidado que está –comentei.

-Os indios coidan del porque forma parte da súa cultura, do seu ser –afirmou Teodoro-. E tamén porque agora, grazas á explotación turística, estes espazos naturais son a maior fonte de ingresos que posúen.

E eu pensei en todos os cavorcos, cadoiros, valgadas, fragas, carballeiras, ríos e montañas que poderiamos explotar mellor na nosa terra, sen contar cos monumentos erguidos polo home, como as calzadas, os castros, as mámoas, os dólmenes, os hórreos, os cruceiros, os muíños,… E pensei tamén en que facer seu ese patrimonio, coñecelo, camiñalo, sentilo, vivir del, é  a chave mestra para que o noso pobo cobre consciencia da importancia de coidalo e mantelo vivo.