Antonio Piñeiro. A contemplación do cadro de Caspar David Friedrich Camiñante ante un mar de brétema, produce en Manfred Gnädinguer as sensacións dun estado contemplativo e itinerante que de inmediato desexa para si. Esta é a escena coa que entra Xerardo Quintiá nas descubertas dunha complexa viaxe, e mais da razón de toda unha concepción do mundo, dunha busca que terá as súas primeiras recalaxes nalgunhas cidades europeas, pero que non atopará nin destino nin sentido ata chegar a unha pequena aldea acubillada no fragueiro da Costa da Morte.

A novela comeza con esta clara referencia ao romanticismo alemán, quizais unha das figuras máis senlleiras do movemento romántico e, sen dúbida, unha das que concita na súa arte a meirande parte das claves desa filosofía (paisaxe, inmensidade, distancia, viaxe, natureza, pescuda, aventura, abraio, mar, horizonte e espírito atormentado).

Coa Chegada de Manfred Gnädinger a Camelle, no verán de 1962, e polo breve apuntamento do retrato da vila, volve Xerardo Quintiá poñernos nesa mesma tesitura do Romanticismo: aquela Galiza, recullo misterioso, distante e natural equivalente aos lonxincuos destinos dos viaxeiros románticos, aquel cantil no que xa intuímos a futura silueta de Manfred detida fronte ao océano. A aldea coma unha virxindade de cal e escuma, onde os veciños se apuran a darlle de comer ao estranxeiro canso e os nenos fan roda coa boca aberta arredor do peculiar personaxe que acaba de chegar.

Moito me recordou esta pasaxe do capítulo terceiro á que describe a chegada do Italiano a Corrubedo (La confirmation, Gianni Segre, Christian Bourgois Éditeur, 1969), curiosamente tamén no verán de 1962, e tamén rodeada de curros, nenos, veciños, praias, cortiñas e asubíos de gueivota. Incluso moitos dos matices do argumento, coma o da visión repentina da moza aldeá e o namoramento, ou o xeito de se ir afacendo aos tópicos veciñais. Mais o que sobre todo subxace nos dous casos é a idea antitética ou complementaria da do “paraíso perdido”: o “paraíso atopado”, que matino que é a cernal destas dúas viaxes, como xa noutras foi conformando xénero, non sei, vénme agora á memoria o retiro de Gauguin naquela El paraíso en la otra esquina, de Mario Vargas Llosa.

A novela estrutúrase en tres corpos (primeira, segunda e terceira viaxes) que, en total, se reparten entre 26 capítulos de moderada extensión, permitindo unha lectura cómoda, ben guiada, ordenada, con estudadas pausas que permiten coller folgos reflexivos, deterse en silencios degustativos ou ir cambiando de escena coma de etapa, sentando de cando en vez nun coio ou nos fitos que, no decurso narrativo, son eses saltos entre pasaxes cos que tamén se subdividen os capítulos.

Así, no primeiro corpo do libro, exercita Quintiá tamén unha viaxe con todos nós. Guíanos por un costeiro descendente que vai dende o gran ámbito da vida cosmopolita e convencional -“…Ás veces tiña a sensación de que cando ía pola rúa levaba un traxe caro, elegante e fachendoso, que chamaba a atención a quen miraba para el, pero que non me deixaba camiñar con liberdade…” (Pax. 80), ao esencial dunha vila galega, que viría dado pola decisión do absoluto desprendemento, coa visión do raposo e a muda do taparrabos, tras o desengano amoroso, ao principio da parte segunda.

Nesa segunda parte, Xerardo Quintiá relátanos a xénese do artista, a viaxe espiritual que vai dende a esencialización anterior á totalización do home, o ser non transformador, senón partícipe, parte e interactor coa natureza.

E na terceira está a viaxe definitiva, a que vén propiciada tanto pola idea coma polo feito da desaparición (primeiro a paisaxe e despois o ser), que tamén me trouxo un certo recendo existencialista, salvando as distancias, daquel viaxeiro refuxiado no remoto S. Thala de Marguerite Duras (El Amor, Editions Gallimard, 1971) coa súa atmosfera enigmática e aquel incendio final e simbólico que no libro de Quintiá sería a desolación do fuel ou o propio pensamento de Manfred. “… non eran os soños, a paixón, o amor, a mesma vida, simples escenarios onde arder coma lumes marabillosos, cuxa luz finalmente sería engulida por unha escuridade ignota?…” (Pax. 212).

Mais, pese a que o concepto de viaxe é o implícito ata aquí, e tamén no título, esta non é unha novela de viaxe, nin sequera un percorrido por unha biografía, senón unha valiosísima novela de pescuda, un intento de aprehender o sentido desa viaxe total, radical, que se vai contrapoñendo ao sentido doutras máis “entendibles”, como poden ser as aspiracións materiais -“… nin tan sequera tentaron comprenderme; senón que pai, na súa obsesión polos cartos, reduciuno todo a unha cuestión puramente económica …”- (Pax. 53), ou as afectivas, as que determinan que “… a vida dun home, o que de verdade importaba ao final dos días, construíase con amor …” (Pax. 61). E moito desa pescuda faise polo miúdo, polo pequeno, por cada revolta do camiño. Unha decisión, unhas palabras (as do mestre Waggoner Müller ou as das cartas ao seu irmán Hackett, por exemplo), un consello, un paso, un obxecto (a redondez coruscante dun pequeno coio mariño), unha tarefa ou as algas que recolle para comer, son os vehículos cos que explora Quintiá unha decisión coma a de Manfred, moitas veces chocando -isto percíbese na lectura- con todas as contradicións que leva. Creo que precisamente ese é un dos acertos de Quintiá, presentarnos a transformación a través desa coloquialidade de vivencias recoñecibles, facilmente identificables por todos, ou das imaxes fotográficas nas que Manfred, na súa expresividade facial e corporal, transmitía todo un cúmulo de sensacións e significados, o cal ofrece, de paso, dúas vantaxes: a de posibilitar unha lectura áxil, confortable, sen estragar as dificultades do tema, e a de facilitar a nosa propia implicación no percorrido, a nosa cota de asimilación.

A novela ofrece tamén moitas, belidas e saboreables imaxes literarias, coma a do premeditado contraste entre a paisaxe que aparece cuberta primeiro polo branco dunha nevada que aconteceu durante a noite, e a do negro da chegada do petróleo, que tamén aconteceu durante a noite.

En O viaxeiro radical mergúllanos, Xerardo Quintiá, no sentido dunha vida intensa que, aínda que saibamos que nós non seriamos quen de vivila así, percibímola un pouco coma propia, percibimos que ten no fondo moito da viaxe radical de todas as vidas e que Xerardo a recolle -opino-, neste libro imprescincible, como a máis emotiva das semblanzas que se lle puideron facer para poder ser lida.